ئازادی و حه‌قیقه‌ت له ئازادی ژندا به‌ند كراوه
3 ئه‌یلول, 2023شۆڕشی ژن – بەشی ١
شه‌یدا نادر ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ژنۆلۆژی كژار
وه‌كوو زانستی ژن (ژنۆلۆژی)، ئێمه هه‌وڵده‌ده‌ین كه له چوارچێوه‌ی تێزه‌كانی رێبه‌ر ئاپۆ شۆڕشی ژن له ئێران و رۆژهه‌ڵاتی كوردستان هه‌ڵسه‌نگێنین و سه‌ره‌نج بخەینە سه‌رچاوه‌ی كێشه‌ی ئازادی ژن كه ده‌گه‌ڕێته‌وە بۆ مێژوو و ئاوابوونی هزر.
نزیكه‌ی ساڵێكه له ئێران و ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ده‌ستی پێكردووه و به ڕه‌نگ و شێوازی جیاواز به‌رده‌وامه. له‌و كاته‌وه هه‌تا ئێستا هه‌موو كه‌سێك باسی لێ ده‌كات و كاتێكیش باس دەکرێت به شۆڕشی ژن پێناسه دەکرێت. بەڕاستی زۆر جوانه “شۆڕشی ژن”! گوتنی شۆڕشی ژن جوانه و خوش! به‌ڵام ناوەڕۆكی ئه‌م وشانه چین؟ باس له چی ده‌كرێت؟ ده‌بێت چون تێبگه‌ین؟ زۆر كه‌س ته‌نیا باس ده‌كه‌ن، زۆر كه‌سیش ته‌نیا لایەكی مه‌سه‌له‌كه ده‌بینن. ڕژێمی فاشیستی ئێرانیش هه‌موو شتێكی به حیجابەوە گرێده‌دات و رۆژەڤ ده‌گۆڕێت. ده‌بینین هه‌ندێك كه‌س و لایه‌ن به بێ ئه‌وه‌ی كه بزانن له‌ناو ئه‌و رۆژه‌ڤەانه ون(بەزەر) ده‌بن و پرسە گرنگه‌كه، كه ئازادییه له بیریان ده‌چێت.
هه‌ر بۆیه ده‌بێت باس له كێشه‌ی بنه‌ڕه‌تیمان بكه‌ین كه ئازادییه. كاتێک ده‌ڵێین شۆڕشی ژن، كه‌واتا گۆڕانكاری هزر، فكر، رۆح، بنه‌ماڵه، كۆمه‌ڵگا، ده‌سه‌ڵاتی پیاو، ده‌سه‌ڵاتداری ده‌وڵه‌ت و سیستەمی سه‌رمایه‌داری. هه‌ر تاكێك له هزری خۆیدا ده‌بێت گۆڕانكاری دروست بكات، كه‌واتا ده‌بێت شۆڕشی زهنی پێك بێنێت کە به ته‌حلیل كردنی مێژوو ده‌توانێت ئه‌وه مسۆگه‌ر بكات. هزری مرۆڤ دروستترین سه‌رچاوه‌ی گۆڕانكاریه. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا زۆر به پێویستی ده‌زانم كه جێ بده‌مه به‌شێكی له ته‌حلیلاتی رێبه‌ر ئاپۆ؛ “بلیمه‌تی سه‌ركی مرۆڤایه‌تی له قووڵایی نیۆلیتیكدا شاراوه‌یه. له‌وێ خوڵقاوه و پێشكه‌وتووه. ئه‌و رێگایه‌ی به‌ره‌و فه‌لسه‌فه‌ی یۆنانی چووه، به‌م ناو‌چه‌یه‌دا، به‌شوێنپێی نه‌ریتی زه‌رده‌شتدا تێپه‌ڕیوه. ئه‌مه‌ش سه‌رچاوه‌ی خۆی له جیاكاری مه‌عریفی ناوچه‌كه وەرده‌گرێت. سه‌رەكیترین ناوچه‌ی له‌دایكبوونی كولتووری خوداوه‌ندی ژن و دایكه. خوداوه‌ند ژنی خۆری هه‌پتا، دواتر وه‌كوو یه‌كه‌مین دایك له‌كتێبه ئایینیه پیرۆزه‌كاندا بوو به حه‌وا. لای عه‌ربه‌كان بووه به قیبله و له مه‌ككه (كه‌عبه) جێگیركراوه. له ریشه‌ی هه‌موویاندا كولتووری ستێرك(ئەستێرە) هه‌یه، كه له‌ئاسمان له‌میانه‌ی ئه‌ستێره‌كان نوێنهرایهتی خوداوه‌ندی ژن، خوڵقێنه‌ری نیۆلیتیك ده‌كات. لای سۆمه‌ریه‌كان بوو به ئینانا – عه‌شتار، لای میسریه‌كان بووه به ئیسیس، لای یۆنانیه‌كان ئافرۆدیت، رۆمانیه‌كانیش ڤینۆس، لای مه‌سیحیه‌كان بووه به مه‌ریه‌م. ته‌واوی خوداوه‌نده ژنه مه‌زن و ناسراوه‌كانی وه‌كو عه‌شتار، ئینانا، ئیسیس، ده‌مه‌تره، كیبه‌له، ئیندرا پاشماوه‌ی ئه‌م قۆناخه‌ن. له‌میانه‌ی ئه‌و پەیكه‌رانه‌ی ژنان كه له‌و سه‌رده‌مه ماونه‌ته‌وه و له هه‌موو شوێنێكی نیشته‌جێی نیۆلیتیك دانراون، ئه‌م راستییه‌مان بۆ روون ده‌بێته‌وه كه ژن وه‌كوو خوداوه‌ندێكی ده‌سه‌ڵاتدار و پەرەپێدراو خاوه‌ن گرنگی و رۆڵێکی زۆر بووە. ژن، هاوشێوه‌ی خاكه به‌پیته‌كان و دایكه خوداوه‌ندی زایینه (ولاده). ژن ده‌بێته خاوه‌نی پیرۆزییه‌كی مه‌زن، ئایینی و كۆنی ته‌وته‌م ده‌خاته پله‌ی دووه‌م، بیر و باوه‌ڕی خۆی زاڵده‌كات، وه‌كو خۆر، مانگ، ئه‌ستێره و به‌ها ئاسمانییه‌كان به‌های پێده‌به‌خشێت. له زمانی ئاریان “ستارك” هه‌م به‌واتای خودا، پیرۆزی مه‌زن، هه‌م به واتای ئه‌ستێره دێت. به‌ته‌نیا زاراوه‌ی ستار به شێوه‌یه‌كی گرنگ پێناسه‌ی راستینه‌ی ئایینی ئه‌و قۆناخه روونده‌كاته‌وه. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئاژه‌ڵی وه‌كو گامێش، چێل، بزن و به‌راز بایه‌خداربوون، ده‌گه‌یه‌نرێنه ئاستی خوداوه‌ندی ودیمه‌نه‌كانیان به كارده‌هێنرێت. هه‌ر شوێنێكی خوداوه‌نده ژنه‌كانی لێبێت، ئه‌وانیش هه‌ن، له‌گه‌ڵیاندا هاوبه‌شن. گامێشی به‌ناوی ئاپیس یه‌كێك له گرنگترین خوداوه‌نده‌كانی میسره. “هۆرۆس” واته بزن بوونه‌وه‌ری پیرۆزن. تاوه‌كوو ئێستا چێل له هیندوستان ده‌ستی لێنادرێت.
هێزی “مانا” له ئایینه‌كانی پێشوودا به‌ربلاوبوو، بۆ ژماره‌یه‌كی كه‌می بوونه‌وه‌ركان گواستراونه‌وه، به‌ڵام گرنگیه‌كانی له‌رێزی پێشه‌وه دێت و، ئه‌و ژماره زۆره‌ی كه له ته‌وته‌مه‌كاندا هه‌بوو خراوه‌ته نێوخوداوه‌نده سنوورداره‌كان و، گه‌وره‌ترین بوونه‌وه‌ریش سه‌مبۆلی هێزی زایین خوداوه‌ندی دایكه. له ئاستی هه‌رێمه‌كاندا ناوی خوداووه‌نده ژنه‌كانیش ده‌رده‌كه‌ویت. ته‌نانه‌ت یه‌ك په‌یكه‌ری پیاوبوون نییه و نابینرێت. پیاو له‌باوه‌شی خوداوه‌ندی ژن – دایك وه‌كو كوڕ- یاخود مێرد گرنگی خۆی هه‌یه. دووانه‌كانی عه‌شتار – دوموزی، ئیسیس-ئۆسیریس، ئافرۆدیت – ئادۆنیس، كیبه‌له- ئادیسی میتۆلۆژیاكان، نوێنهرایهتی كولتووری خوداوه‌ندی ژن – دایك ده‌كه‌ن كه سه‌رچاوه‌كه‌ی له قۆناخی نیۆلیتیك دێت و بناخه‌ی كولتووری ته‌واوی مرۆڤایه‌تی پێكدێنێت. لێره‌دا گرنگترین مه‌سه‌له كه پێویسته لێی تێبگه‌ین، ئه‌وه‌یه كه قۆناخێك به‌ر له مێژوو هه‌بووه كه پیرۆزی و پێشه‌نگایه‌تی ژن له ئارادابووه و پیاویش وه‌كو منداڵێكی هه‌ژار گرێدراوی ژن بووه.”
حه‌قیقه‌تی ژن ئه‌وه بێت هوكاری شۆڕشی ژنیش زۆر ڕوونه، چونكه ئه‌و مێژووه هه‌زاران ساڵه په‌رده‌پۆش كراوه و له جێگای ئه‌و، مێژوویەك به زهنیەتی خۆیان (پیاوسالاری) نووسراوه‌ته‌وه. ئه‌مڕۆ نه‌ك له ئێران و ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان دورشمی ژن ژیان ئازادی به‌رزده‌بێته‌وه به‌ڵكوو له سه‌رتاسه‌ری جیهان ژنان هاوار ده‌كه‌ن و داوای ئازادی ده‌كه‌ن. ناوەڕوكی ئه‌و دروشمه له‌ناو یه‌كا و یه‌كی وتاره‌كانی رێبه ئاپۆدا ده‌توانین ببینین، پێشه‌نگی ئه‌و شۆڕشه جیهانیه‌ی ژنان، فكر و فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆیه كه ئه‌مڕۆ ژنان هۆشیار ده‌كات و به‌ره‌و شۆڕش هانیان ده‌دات.
به‌رده‌وامی هه‌یه….