رهنمود کژار

در سده‌ی حاضر، با توجه به کائوسی که امروزه سیستم کاپیتالیم در آن گرفتار آمده است، در حد جهانی با بحران‌های جدی روبه‌رو هستیم. در چنین عصری که انسان به گرگ انسان تبدیل شده است و با توجه به واقعیت سیستم جنگ‌ها، قتل‌عام زنان، مسائل نفوس، معضلات اکونومی و اکولوژی، گرسنگی، بی‌کاری، بیماری(پاندمی)، خودکشی‌ها و غیره. به مشکلات جدی تبدیل شده‌اند و براین اساس نیز نیاز به راه‌حلی ضروری و بدون وقفه دارند. در آخر نیز پاندمی کووید 19 که تمام دنیا را دربرگرفت، نه تنها در بسیاری ابعاد جوامع و زندگی را فلج نمود، در عین حال دولت‌ها و سیستم اقتصادی آنان را در حد چشمگیری تاثیر نمود.

به جای اشاره به تک تک این معضلات اجتماعی، مشکلات اقتصادی که جامعه‌ی کورد و بخصوص زنان کورد را در سطح قابل توجهی تحت تاثیر قرار داده و محتاج حل و آلترناتیو می‌باشد، در نظر ما قابل اهمیت است. اقتصاد چیست؟ از سوی دیگر، سرچشمه‌ی چنین معضلات اقتصادی امروز چیست؟ همچنین چگونه می‌توان جوابگوی چنین مشکلاتی بود و چگونه می‌توان اقتصاد آلترناتیو را به وجود آورد؟ چنین سئوالاتی در این موقعیت بسیار مهم می‌باشند.

ریشه‌ی لغوی اکونومی از کلمات یونانی “oikos” و“nomos”که به معنای معیار، قاعده، قانون و مقررات می‌باشد سرچشمه می‌گیرد. از بُعد اتیمولوژی(ریشه شناسی کلمه) اکونومی یا اکونوموس به معنای یاسا و قانون‌نامه‌ی محل زندگی است. در این باره رهبر آپو می‌گوید:"اکونوموس به معنای قانون خانه، فعالیت‌هایی که زنان انجام می‌دهند و کارهای مربوط به زنان می‌باشد". نوموس که به معنای قانون می‌باشد از کلمه‌ی نومیوس nomeus به معنای چوپان می‌باشد نیز نشات گرفته است. با تحقیق در باره‌ی ریشه‌ی اتیمولوژیک کلمه‌ی یونانی Oiko-nomos و اکونومی در زبان‌های دیگر نیز، خواهیم دید که ریشه‌ی آن به صاحبان اساسی اکونومی باز خواهد گشت. اینها زنان، کشاورزان، چوپانان، صنعتکاران می‌باشند. بنا به تحقیقات ژنئولوژی کلمات مرتبط با اکونومی در زبان کوردی، همه ریشه‌ای مونث دارند. چنین اسنادی بدین معناست که در گذشته‌های دور، زن در فعالیت‌های اکونومیک نقش پیشاهنگ داشته است.

با توجه به اسناد یافت شده زنان در جامعه‌ی طبیعی که نود درصد از تاریخ زندگی اجتماعی انسان را تشکیل می‌دهد، نقشی پویا و شاخص داشته‌اند. این نقش خویش را در اکونومی نیز ایفا نموده است. آنچه که هر موجود برای ادامه‌ی زندگی خویش از طبیعت به دست آورده و به کار می‌گیرد در زمره‌ی فعالیت‌های اکونومی قرار می‌گیرند، به همین دلیل قدمت اکونومی برابر است با قدمت پیدایش حیات. به همین دلیل ارزشی که به زنان به عنوان الهه در عصر نئولتیک داده شده‌است، بر اساس آفرینندگی و ابتکاری است که زن در این برهه به عمل رسانیده است. اکونومی از ابتدا نیز فعالیتی اجتماعی بوده است که زنان در آن نقش پیشاهنگ را داشته‌اند. زن در تولد نوزاد، سرپرستی و بزرگ کردن وی را بر عهده دارد به همین دلیل نیز از برآورده کردن مایحتاج کودک مسئول است، اینگونه است که اکونومی برای زن امری حیاتی است. در این برهه نیز کشاورزی، دامداری، ساخت وسایل و آلات، ظروف، سرپناه، صنعت، پوشاک همه به دست زن خلق می‌شوند. بر این اساس قابل درک است که بیشتر آنچه جهت زندگی اجتماعی لازم است، به دست زنان ساخته می‌شود. همچنین آنچه که در اسطوره‌ها درباره‌ی انکی و اینانا و کشمکش میان آنان(بر سر 104 قانون زندگی) چنین واقعیت را آشکار می‌سازد. آنگونه که رهبر آپو نیز اشاره می‌کند:‌"اگر زن اکونومی را نفهمد چه کسی خواهد فهمید! اکونومی برابر است با زن و زن برابر است با سرچشمه‌ی زندگی".

در این مرحله‌ای ارزش‌هایی که از سوی جامعه خلق می‌شود نه تنها به فرد بلکه به تمام جامعه خدمت می‌کند. تولید اضافی صورت نمی‌گیرد بلکه تنها بقدر مایحتاج خویش تولید می‌کنند. به مالکیت و انبار کردن با دیده‌ی نیک نگریسته نمی‌شود. آن که این قوانین اجتماعی را رعایت نمی‌کند یا از جامعه ترد شده و یا به شیوه‌های متفاوت مجازات می‌شود. فرهنگ اهدا کردن اساس است. جامعه به شیوه‌ای اکولوژیک به طبیعت می‌نگرد، یعنی خود را پاره‌ای از آن می‌بیند و با آن در ارتباطی هماهنگ می‌باشد. می‌توان گفت که در چنین مرحله‌ای همکاری و تقسیم کاری طبیعی میان زن و مرد موجود است.

اما این عصر درپی اتفاق سه‌گانه‌ی "راهب+ شمن+ فرمانده‌ی نظامی" پایان می‌یابد. در مرحله‌ی بعد این اتفاق سه‌گانه با به کار آوردن وسایل ایدئولوژیک و ابزار فشار، تولید اضافی و ارزش افزونه را به انحصار خویش درآورده و سازه‌ای از طبقه‌ای الیت(دولت) ایجاد می‌نماید. به جای سیستمی طبیعی، برابری طلب و با همیاری، سیستمی که بر پایه‌ی خشونت، تصرف، ملکیت بنا نهاده شده ، سربرافراشت. احساس مالکیت پا به عرصه‌ی وجود گذاشت. هر چیز و هرکس ملک مرد گردید و با آنان چه بخواهند می‌توانند انجام دهند. در این سیستم آلترناتیو نوین نخستین قربانی زن که خطرناک شناخته شده می‌باشد. این مرحله که با برده شدن زن آغاز شد در تمام جامعه گسترش یافت. زن ترد شده و تمام ارزش‌هایی را که با هزاران زحمت خلق کرده است از سوی مرد غصب شده و به طور کلی از عرصه‌ی اکونومی به بیرون افکنده می‌شود. از آن پس مرحله‌ای نوین آغاز می‌شود. این مرحله تا به امروز نیز ادامه یافته است. از آن موقع که زن از عرصه‌ی اکونومی بیرون رانده شده است، اکونومی از درون‌مایه‌ی خویش دور افتاده و حتی هویت خود را از کف داده است. یعنی می‌توان گفت که اکونومی از اکونومی بودن به دور افتاده است.

می‌توان گفت که امروزه نه تنها در درون واقعیت کوردستان بلکه در تمام دنیا نسل‌کشی اکونومی ادامه دارد. به مرور زمان دامداری و کشاورزی به کاری بدون سود و پرمصرف تبدیل شده، منابع نفتی و مواد زیرزمینی چپاول شده، اندوستریالیزم روزبه‌روز بیشتر با هدف کار و سرمایه گسترش یافته، جنگل‌ها نابود گردانیده شده، گسترش سد و برق‌آبی(هیدرو الکتریسیته)، بی‌کار نمودن انسان‌ها، اینها برخی از نمونه‌های نسل‌کشی اکونومی در کوردستان می‌باشند.

برای نمونه در روژهلات کوردستان به دلیل فشارهای مداوم از سوی هژمونگرایان، در عرصه‌ی اقتصادی جامعه در موقعیت بسیار دشواری قرار دارد. هم در عرصه‌ی کشاورزی و هم در دامداری فعالیتی خارج از حوضه‌ی تحکم دولت ممکن نمی‌باشد. منابع موجود در منطقه چپاول شده و به مناطق دیگر انقال داده می‌شود. با ایجاد سدها مانع دسترسی به آب می‌شوند. استفاده از مواد مخدر در مناطق کوردنشین گسترش داده می‌شود. با به کار گرفتن سیاست‌های تحمیل گرسنگی خلق را مجبور به کوچ نمودن به متروپل‌ها و ترک محل سکونت خویش می‌کنند. بر این اساس نیز مناطق کوردنشین خالی از سکونت می‌شوند. از سویی نیز کوردها نمی‌توانند برای خود زمینه‌ی کاری خلق کنند. همچنین از راه سیستم بسیج برآن است تا جاسوسی، مزدوری و قاچاق را در شرق کوردستان گسترش دهد. دولت ایران به طور عمدی و برنامه‌ریزی شده در عرصه‌ی اکونومی جنگی ویژه به راه انداخته است. همچنین بر آن است تا با گرسنه نگاه داشتن خلقمان را تسلیم بگیرد.

با توجه به چنین واقعیتی خلق کورد چگونه می‌تواند جوابگوی چنین نسل‌کشی باشد که امروزه با آن مواجه است. چنین سوالاتی مهم و طبق شرایط حال می‌باشد.

قبل به وجود آمدن جنبش آزادیمان، کسانی بوده‌اند که مسائل مربوط به اکونومی در سراسر جهان را دیده و سعی در حل آنان نموده‌اند. از نمونه‌های کهن چنین اشخاص و جنبش‌هایی می‌توان به مزدکیان، اخوان‌الصفا، قرماتیان، خوارج می‌باشند. در چنین اعصاری بسیاری تفکرات بر پایه‌ی زندگی مشترک و مالکیت بنا نهاده شد. تئوریسین‌هایی مانند میخائیل باکونین، اوِن، فوریِر، برودهُن، پتر کروپوتکین، مورای بوکچین نیز تئوری‌های ارزشمندی ارائه داده‌اند. در چهارسوی جهان بسیاری کومون و کوپراتیو برپایه‌ی تئوری‌های آنان تشکیل داده می‌شود. از سال 1920 به بعد کلخوز و سوخوزهای(سیستم‌های کشاورزی اشتراکی) شوروی تشکیل شدند. همچنین کیبوتص‌هایی در اسرائیل نیز برساخته شدند. کیبوتص‌ها نیز محل زندگی و سکونت صدها خانواده بوده که دارای سیستمی اشتراکی است. زندگی مشترک بوده و برپایه‌ی همکاری، همیاری و برابری می‌باشد. در باسک نیز حرکت کوپراتیو موندراگون به وجود آمد که می‌توان گفت در پیشرفته‌ترین سطح سیستم کومون-کوپراتیو در سراسر جهان به شمار می‌رود. همچنین زاپاتیست‌های مکزیک  و کومون‌های ونزوئلا که در آن سیستم خودمدیریتی حاک است نیز نمونه‌ای از سیستم‌های اشتراکی می‌باشند.

با توجه به تجربه و آزمون چنین جنبش‌هایی چاره‌یابی مسائل اجتماعی خلق کورد و رساندن کوردستان به آزادی مهم‌ترین هدف‌هاست. لازم است از سویی اشغال دولت را از میان برداشته و از سویی دیگر نیز با بنا نهادن سیستم دفاع ذاتی سیستم اکونومی از نو انشا شود. به همین منظور نیز باید قبل از هر چیز اکونومی باری دیگر به دست سوبژه‌ و خالقان حقیقی آن سپرده شود. زن که از عرصه‌ی اکونومی رانده شده است، باری دیگر باید به عنوان نیروی بنیادین اکونومی در این عرصه آکتیو شده و نیروی کومینال را آشکار ساخته و از نو برسازد. به دلیل اینکه ابعاد اکونومی و اندوستری در مدرنیته‌ی دموکراتیک بر پایه‌ی اکولوژی می‌باشد، باید راه و روشی که به کار گرفته می‌شود نیز بنیادی اکولوژیک داشته باشد. عشق ورزیدن، احترام و ارزش دادن به طبیعت رفتاری اکولوژیک می‌باشد. به این شیوه نیز زیان نرساندن به سلامت طبیعت انسان و جامعه معیاری بنیادین است. در عین حال نیز باید در برابر غارت و چپاول منابع زیر زمینی و روزمینی از سوی دولت-ملت و نیروهای انحصارگر سرمایه که طبیعت پیشکش می‌کند نیز مبارزه نمود.

جدای از این موضوع نیز در برساخت ملت دموکراتیک سیستم کومون امری بنیادین است. کومون از کلمه‌ی کوردی komبه معنای جمع نشات گرفته و سازه‌ای حیاتی است که زیربنای زندگی جامعه برپایه‌ی همیاری، همکاری، همبستگی، مشورت، برابری و آزادی در تمام عرصه‌های اجتماع می‌باشد. گستره‌ای از ذهنیت و دنیای معنوی مشترک یک جامعه است. در کومون کودک، انسان مسن، زن، مرد، جوان همه می‌توانند در آن نقش داشته باشند و جهت فعالیتی سالم احساس مسئولیت و شرکت نمودن در فعالیات امری ضروری است. در میان نیازهای فرد و نیازهای مشترک-جمعی توازن ایجاد می‌شود. کمون نسبت به درون و خارج از کمون نیز مساوات طلب، دموکراتیک، با همیاری، اخلاقی و پولتیک بوده به همین دلیل است که این خصوصیات باید در تمام اشخاص اعضای کمون به خصوصیتی شاخص بدل شود. لازم است کومون اکونومی کومینال را اساس قرار دهد. کومون انجام تمام فعالیت‌های اکونومی خارج و درون خود را در چارچوب دموکراتیک-کومونال اساسِ کار قرار می‌دهد. اکونومی کومونال بر پایه‌ی پارادایم دموکراتیک-اکولوژیک-آزادی زن می‌باشد.

در اکونومی کومونال، کومون‌های بر اساس نیازهای خویش به تهیه‌ی مایحتاج می‌پردازند به همین دلیل از تولید اضافی و انبار دوری می‌گزینند. تولید و فعالیت‌های مشترک در اولویت قرار داشته و دسترنج انسان‌ها ارزشمند دیده می‌شود. چنین دسترنجی به قدری که در خدمت جامعه قرار گیرد و اکولوژیک باشد به همانقدر نیز ارزشمند شمرده خواهد بود. با ایجاد زمینه‌ی کار بخصوص در عرصه‌ی کشاورزی و زمینه‌های اکولوژیک سعی در از میان برداشتن بی‌کاری شده و تلاش بر ازدیاد منابع اکونومیک صورت می‌گیرد. در این باره نیز رهبر آپو می‌گوید: در باره‌ی عرصه‌ی اکونومی باید از اکونومی که بر پایه‌ی کالاوارگی و کار بنا نهاده شده به اکونومی که بر اساس نرخ مصرف و همیاری بنا نهاده شده است گذار نمود.

از سوی دیگر هرچقدر ما امروزه شیوه‌ی به کارگرفتن تکنولوژی از سوی کاپیتالیزم را مورد انتقاد قرار بدهیم نیز، کومینال اکونومی بنا به نیازهای خویش و برای رفع این نیازها تکنولوژی را به کار خواهد گرفت. فقط از لطمه زدن بر ابتکار عمل انسان‌ها و تعمیق فردگرایی از سوی تکنولوژی نیز جلوگیری خواهد کرد. همچنین تولید اندوسترالیستی امروزی را نیز مورد انتقاد قرار داده و تلاش در تغییر آن خواهد داشت. همچنین بر تخریب ننمودن و جلوگری از مصرف‌گرایی طبیعت تاکید می‌ورزد.

جدای از این نیز در اکونومی دموکراتیک و کومونال به کار‌گیری منابع ذاتی بنیاد قرار داده می‌شود. هدف اساسی آن خودکفایی می‌باشد فقط همیاری و اشتراک را نیز اهمال نمی‌کند. جهت برساخت عرصه‌ی اکونومی قبل از هرچیز باید زمینه‌ی ذهنیتی آن آماده گردد. یعنی باید چنین تغییری را باور نمود. بدون قناعت و ایمان آوردن به آن سیستمی را که تلاش در برساخت آن می‌نماییم پایه‌هایی محکم نخواهد داشت و موجودیت آن مدت زیادی طول نخواهد کشید. زمانی که از لحاظ ذهنیتی مورد قبول واقع شده باشد، پراکتیک و عملی نمودن آن نیز بر این اساس انجام خواهد گرفت.

تغییر ذهنیت نیز به وجود آکادمی‌ها نیاز دارد. چنین آکادمی‌هایی در میان جامعه به شکل‌گیری ذهنیت کومون دموکراتیک یاری خواهند رساند. آکادمی هم خود در درک و تحلیل عرصه‌ی اکونومی تحقیق خواهد نمون و هم تمام اقشار جامعه را در این مورد آموزش خواهد داد. به دلیل اطلاع چنین آکادمی‌هایی از اینکه تمدن دولت‌گرا خود منبع مشکلات اکونومیک می‌باشد، خارج از تمدن مرکزگرا به دنبال راه‌حل خواهد گشت. از تاریخ، جامعه و تجربیات فراخواهد گرفت. تنوع و ابتکار در متد را اساس کار قرار خواهد داد. به همین دلیل نیز بنا به نیاز سازه و موسسه‌های متفاوت بنا خواهد نمود.

مدل اکونومی کومونال کوپراتیو است. کلمه‌ی کوپراتیو، در لاتینی به معنای همیاری و اشتراک آمده و از کلمه‌ی “cooperatio” نشات می‌گیرد. کوپراتیو سیستمی اکونومیک است. کوپراتیو، دارای مکانیزمی دموکراتیک و خودمدیریتی ذاتی است. بر پایه‌ی زندگی اشتراکی است. برآورده کردن نیازهای بنیادین جامعه را اساس کار خویش قرار می‌دهد. در کوپراتیوها فعالیتها کولکتیو بوده و تولید مشترک دارای اهمیت می‌باشد و تاثیرگذارترین فعالیت اکونومی هم کشاورزی و دامداری می‌باشد. تمام اعضای کوپراتیو در سیستم تصمیم‌گیری به شیوه‌ای یکسان دخالت دارند، پولتیکا بناسازی شده و مکانیزم مدیریت ذاتی آکتیو گردانیده می‌شود.

در اکونومی کومینال، کومون و کوپراتیوها در مورد فعالیت‌های اکونومیک خود تصمیم گرفته و عملی می‌کنند. از سویی نیز برای به انجام رسانیدن پروژه‌های بازگشت به روستا با سیاست‌های کوچاندن و تبعید مقابله می‌شود. بر این چارچوب نیز سیاست‌هایی مشخص می‌کنند. در بازفعال نمودن زمینه‌های کشاورزی و دام‌پروری پیشاهنگی نموده و باری دیگر سعی در سازماندهی نمودن عرصه‌کشاورزی خواهند نمود. در این باره نیز مشکلات را چاره‌یابی می‌نمایند. تولید اندوستری در عرصه‌ی دامداری نیز بر پایه‌ی اکولوژیک و اجتماعی به پیش برده می‌شود. از مناطق جنگلی و طبیعت محافظت نموده و هوشیاری را در جامعه نیز گسترش می‌دهند. کاشت درخت را افزایش داده و سعی در حفاظت از غنای زیرزمینی و روزمینی خواهند داشت.

در ملت دموکراتیک، خودمدیریتی اقتصادی زمینه‌ی اکونومی خویش را خود برمی‌سازند. جامعه‌ی دموکراتیک، آزادی‌طلب، کومونال و برابری طلب است. بدین معنا در نمونه‌ی روژآوا چنین سیستمی به طور شاخص قابل روئیت می‌باشد. از برساخت کوپراتیوهای کشاورزی گرفته تا کلی فروشی، دام‌پروری، اندوستری و بخصوص زنان نیز در فعالیت‌های باز کردن مارکت، کارگاه‌های خیاطی، نانوا، ساخت صنایع دستی نیز در سطح چشمگری جوابگوی نیازهای جامعه بوده‌اند. چنین سیستمی جهت روژهلات کوردستان و برساخت جامعه‌ی دموکراتیک و اکونومی کومینال نمونه‌ای قابل توجه است. ما نیز با الگو قرار دادن چنین نمونه‌ای در جبهه‌ی خویش سازماندهی را گسترش خواهیم داد و همه باید در این‌باره گام برداریم. دولت استعمارگر ایران نیز برآن است تا خلق‌ها و بخصوص خلق‌های شرق کوردستان را با گرسنگی رام و تربیت کنند. البته در این باره هرکس و اول از همه زنان باید هوشیار گردانیده شده و آنچه که برعهده‌مان است را باید انجام دهیم.