سارا مەهاباد

 رێبەر ئاپۆ خێزانی ئێستاکە وەکو دەوڵەتی دوویەم یاخود دەوڵەتی بچوکی پیاو کە لە لایەن دەوڵەتەوە ئاوا کراوە ناوزەد دەکات. هۆکاری ئەو بە ناوکردنە ئەوەیە کە دەوڵەت-نەتەوەکان بۆ ئەوەی هەموو توێژەکانی کۆمەڵگا بخەنە ژێر رەکێفی خۆیانەوە و کەسێک لە بن چەتری ئەواندا دەرنەکەوێت، لە خێزان وەکو دەوڵەتێکی بچوک کە لەلایەن پیاوی خێزانەوە بەڕێوە دەبردرێت، کەڵک وەردەگرن. پیاو لە ناو خێزان دا وەکو دەسەڵاتداری خێزان رۆڵی خۆی دەگێڕێت و ژن وەکو کۆیلەیەک یاخود کارگەرێکی ماڵەوە، کارگەرێکی بێ بەرامبەر، کارگەرێک بە حەقدەستی کەمەوە و بەخێو کەری خێزان لە ژێر فەرمانی پیاوی ماڵەوەیە. منداڵەکانیش لە ژێر فەرمانەکانی پیاوی ماڵێ، گەورەدەکرێن و دواتر دەبن بە هێزێکی گەورە بۆ دەوڵەت و کارگەری دەوڵەت. خێزان لە لایەن پیاوەوە دەکرێت بە جێگای دەسەڵاتی ئەو و بۆ خانەیەکی کۆمەڵگا بۆ دەوڵەت وەردەچەرخێت.

ژن لە ناو خێزان دا وەکو ئامرازێکی منداڵ هێنان بەکار دەهێنرێت تاوەکو منداڵی زۆر بێنێت؛ کە ئەمە ئامانجی دەوڵەتە و منداڵی زۆر بە واتای دانیشتوانی زۆر دێت کە زۆر بوونی دانیشتوانیش بە واتای هێزێکی زۆرترە بۆ دەوڵەت. ئەگەر یەکێک لە ئەندامانی خێزان سەرپێچی لە فەرمانەکانی پیاوی ماڵەوە بکات، لە لایەن ئەوەوە سزا دەدرێت، هەروەک چۆن ئەگەر یەکێک لە تاکەکانی کۆمەڵگا سەرپێچی لە دەوڵەت بکات، سزای خۆی وەردەگرێت. لەسەر ئەو بنەمایانە رێبەر ئاپۆ "خێزان وەکو ئایدۆلۆژیایەک دەبینێت. وەکو دەزگایەک کە ئایدۆلۆژیای خانەدانێتی تێدا چالاک بووە و لە هەر خێزانێک دا پیاو وەکو خاوەنی ئەم خانەدانەیە. خێزانێک چەندە ژمارەی ژن و منداڵانی زیاد بێت، پیاو بەو رادەیە سەربەرز و دڵنیایە."

یەکێک لەو چەمکانەی کە ئێستاکە بەرادەیەکی زۆر لەناو خێزانەکاندا بە تایبەت لە ناو خێزانە کوردەکان دا بەرجەستەیە، چەمکی نامووسە. ئەم چەمکە یەکێک لە رێکارەکانی کۆنترۆڵی خێزان لە ژێر پاوانی پیاوەوەیە. لە بن ناوی ئەم چەمکە رۆژ نییە ژنێک لە لایەن باب، برا، هاوسەر و …هتد، نەکوژرێت. ئەو چەمکە لەلایەن دەوڵەتەوە لە واتای راستەقینەی خۆی دەرخراوە و وەرچەرخاوە بۆ کۆنترۆڵ کردنی خێزان لەلایەن پیاوی خێزانەوە. لە بن ناوی ئەم چەمکە ئەگەر ژن یان کچانی خێزان سەرپێچیان لە فەرمانەکانی پیاوی خێزان کرد بە بێ نامووس لە قەڵەم دەدرێت و لەلایەن ئەو کەسەوە سزای بەسەر دا دەبڕیت. نامووس بە واتای راستەقینەی خۆی بەرگریکردن لە وڵات وc. دەوڵەت-نەتەوەکان بۆ ئەوەی چاوی کۆمەڵگا لە بابەتی داگیرکردنی وڵاتەکەیان بگرێن، چەمکی نامووسیان وەرچەرخاندۆتە سەر ژن و بەم شێوەیە چاوی کۆمەڵگا نابینا دەکات. دەوڵەت-نەتەوەکان بەکردنی خێزان وەکو ناوەندێکی بەڕێوە بردن بە دەستی پیاوی ماڵ، توانای ئەوەیان پەیدا کرد کە بە وەرچەرخاندنی نامووس بۆ کۆنترۆڵ کردنی ژن و منداڵانی کچ لەلایەن پیاوی ماڵەوە، بیری نیشتمان و نیشتمانی داگیرکراو لە مێشکی هەر تاکێکی کۆمەڵگا دەربهێنێت و توانانی بەرفراوان کردنی سنوورەکانی ژێر دەستی پەیداکرد.

لەناو خێزانگەلێکی بەم شێوەیەدا کەسێک کە باج دەدات، ژنە؛ کە لە ژێر ئازار، هەژاری، دۆڕاوی شەرێکی درێژ خایەن و ئاشکرا کە لەبەرامبەری راگەیاندراوە، دەناڵێنێت. دەوڵەتەکان زۆربەی پیلانە سیاسیەکانیان چ لە ناو خێزان و چ لە ئاستی کۆمەڵگا دابێت، لەسەر ژن بەڕێوە دەبەن. ژن دەکرێت بە ئامرازێک بۆ بەڕێوەبردنی دەسەڵاتەکانیان.

ئەم بارودۆخانەی خێزانەکان و ژن بە تایبەت لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دا زۆر بەرجەستەیە. یەکێک لە سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئێران ئەوەیە کە، لە ماوەی ساڵ دا رۆژ دیار دەکات بۆ نمونە یەک رۆژ وەکو رۆژی دایک، یەک رۆژ وەکو رۆژی خێزان و …هتد، ئەمە سیاسەتێکی ئایدۆلۆژیانەیە بۆ ئەوەی کە چاوی ژنان و خێزانەکان لە بەرامبەر بە سیاسەتی تواندنەوە و چەوساندنەوە بگرن. لە هەمان کاتدا رێبەر ئاپۆ دەڵێت کە پێویستە هەر رۆژ و هەموو رۆژێک هی ژن بێت چونکە ژن خوڵقێنەری ژیانە و ئەوە ژنە کە ژیان واتادار و بایەخدار دەکات. ئەگەر ژن سنووری خێزان و دەوڵەتی بۆ دانەندرێت و ئازادی رادەربڕین و مافی سروشتی خۆی پێبدرێت، دەتوانێت بەرەو ئازادی و یەکسانی هەنگاو هەڵێنێت و هەموو کۆمەڵگاش رووەو ئەم رێگەیە هان بدات. هەروەکو سەرۆک ئاپۆ ژن و گەنجان وەکو دینامیکی کۆمەڵگا بە ناو دەکات ئەگەر ژن ئەو مافانەی هەبێت بەو هێزە دینامیکییەی خۆیەوە و بەو دەرک و تێگەیشتنەی کە لە ژیان هەیەتی دەتوانێت کۆمەڵگا رووەو کۆمەڵگایەکی یەکسان بەرێت.                                                                                    لەسەر ئەو بنەمایانە ئەگەر لە ناو خێزانەکاندا پیاوان سەردەست نەبن و مافی یەکسانی لە خێزانەکاندا لە نێوان ژن و پیاو و منداڵانیان هەبێت و هاوژیانێکی ئازاد بەڕێوە بچێت ئەو کاتە نە تەنیا سیاسەتی دەوڵەت-نەتەوەکان ناتوانێت لەسەر خێزانەکان و ژنان بەڕێوە بچێت، لە هەمان کاتدا ئەو یەکگرتن و یەکسانییەی کە لە ناو خێزان دا پێک دێت دەتوانێت سیاسەتی چەپەڵی دەوڵەت-نەتەوەکان پوچەڵ بکات.